اختلال طیف اوتیسم یا ASD در کودکان چیست؟
اختلال اوتیسم یا ASD در کودکان چیست؟
اختلال طیف اوتیسم به وضعیتی از رشد مغزی می‌گویند که روی چگونگی درک و ارتباط کودک با دیگران تاثیر می‌گذارد و میتواند منجر به بروز مشکلاتی در ارتباط و تعامل او شود. این اختلال الگوهای رفتاری محدود و تکرارشونده‌ای دارد. واژه‌ی «طیف» در اختلال طیف اوتیسم در واقع اشاره به گستره‌ی علائم و درجه‌ی شدت و ضعف آن دارد. تشخیص اختلال طیف اوتیسم در کودکان یکی از مواردی است که این روزها ذهن بسیاری از کودکان را درگیر کرده است.
اختلال طیف اوتیسم شامل مجموعه‌ای از وضعیت‌های روانی است که در گذشته جدا از هم دسته بندی شده بودند، این اختلالات شامل اوتیسم، سندروم اسپرگر، اختلال انسجام گسیختگی کودکی و گونه‌هایی دسته بندی نشده و فراگیر از اختلالات رشدی بودند. هنوز هم برخی از کلمه‌ی «سندروم اسپرگر» که در طیف اختلال اوتیسم، جز موارد خفیف است استفاده می‌کنند.
اختلال طیف اوتیسم در ابتدای دوران کودکی خود را نشان می‌دهد و در نهایت منجر به مشکلاتی در عملکرد کودک در جامعه می‌شود. برای مثال کودک در مدرسه یا مهد کودک دچار مشکل ارتباطی است و در بزرگسالی در کار همچنان این تجربه را دارد. اغلب کودکان علائم اوتیسم را در اولین سال تولد نشان می‌دهند. گروه کوچکی از کودکان در سال اول رشد نرمالی دارند اما بعد در 18 تا 24 ماهگی اوتیسم آن‌ها عود می‌کند و علائم اوتیسم در آن‌ها بیشتر می‌شود.
با وجود آن که درمان قطعی برای اوتیسم وجود ندارد اما، تشخیص به موقع و درمان‌های فشرده و منسجم میتواند زندگی بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم را تغییر دهد.
علائم اختلال طیف اوتیسم
برخی از کودکان نشانه‌های طیف اختلال اوتیسم را در اوایل نوزادی نشان می‌دهند. مثلا این کودکان نمی‌توانند ارتباط چشمی برقرار کنند، به اسمشان پاسخی نشان نمی‌دهند و نسبت به مادر یا کسی که از آن‌ها مراقبت می‌کند بی‌توجه هستند. برخی دیگر از کودکان ممکن است در ماه‌ها یا حتی سال‌های اولیه رشد نرمالی داشته باشند اما در ادامه کم کم مهارت‌های زبانی خود را از دست بدهند و یا شروع به پرخاشگری کنند. علائم معمولا در 2 سالگی خود را نشان می‌دهند.
شدت و الگوی رفتاری در هر کودک مبتلا به اوتیسم متفاوت است.
برخی از کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم در یادگیری مشکل دارند و برخی دیگر علائمی از خود بروز می‌دهند که نشان دهنده‌ی پایین بودن هوش آن‌ها نسبت به سطح نرمال است. سایر کودکانی که درگیر این اختلال هستند معمولا هوشی متوسط یا بالاتر از حد نرمال دارند. آن‌ها سریع یاد می‌گیرند اما همچنان در ارتباط و به کارگیری دانش خود در مسائل روزمره مشکل دارند.
به دلیل دلایل متعددی که میتواند نشانه‌ی این اختلال باشد و ترکیب خاص آن در هر کودک، تشخیص قطعی اوتیسم گاهی اوقات سخت می‌شود.
در ادامه به علائمی که نشان می‌دهد فرد، مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است خواهیم پرداخت.
ارتباطات و تعاملات اجتماعی
یک کودک یا فرد بزرگسال که مبتلا اختلال طیف اوتیسم است، ممکن است مشکلات در مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی خود داشته باشد که شامل نشانه‌های زیر است:
- ناتوانی در پاسخ به کسانی که اسمش را صدا می‌زنند و یا این که بسیاری از دفعات صدای شما را نمی‌شنود.
- در برابر بغل کردن مقاومت می‌کند، و ترجیح می‌دهد تنها بازی کند و به دنیای خودش پناه ببرد.
- ارتباط چشمی کمی دارد و چهره‌اش احساساتی که دارد را نشان نمی‌دهد.
- حرف نمی‌زند یا با تاخیر حرف می‌زند یا توانایی‌اش را در بیان کلمات و جمله‌ها از دست می‌دهد.
- نمی‌تواند مکالمه را شروع کند یا آن را ادامه دهد یا تنها یک جمله برای بیان درخواست مطرح می‌کند یا از کلمات برای اشاره به اشیا استفاده می‌کند.
- با تن صدا یا ریتم غیرمعمولی حرف می‌زند. مثلا ممکن است حرف زدن عادی‌اش را ریتمیک بیان کند یا با صدای ربات حرف بزند.
- کلمات و جملات را کلمه به کلمه بیان می‌کند اما نمی‌داند چطور از آن‌ها استفاده کند.
- سوالات یا دستورالعمل‌های ساده را متوجه نمی‌شود.
- بیان عواطف و احساسات ندارد و انگار احساسات دیگران را هم درک نمیکند.
- علاقه‌ای نسبت به بازی‌ها و اشیا ندارد، و مثل سایر کودکان وقتی آن را می‌بینند ذوق زده نمی‌شوند.
- در تعاملات اجتماعی با منفعل، پرخاشگر بودن و ایجاد اختلال، عملکرد خوبی ندارند.
- در فهم سرنخ‌های غیرکلامی مشکل دارند مثلا نمی‌توانند حالت چهره، زبان بدن یا لحن صدای افراد را در بیان مفهوم مورد استفاده قرار دهند.
الگوهای رفتاری
یک کودک یا بزرگسال با اختلال طیف اوتیسم، الگوهای رفتاری، علایق یا فعالیت‌های محدود و تکرارشونده دارد که در ادامه نمونه‌هایی از آن را بررسی خواهیم کرد:
- حرکت‌هایی مثل تکان خوردن، چرخیدن و دست زدن را مدام تکرار می‌کنند.
- رفتارهایی که ممکن است به خودشان صدمه بزند مثل گاز گرفتن یا کوبیدن سر به جایی را انجام می‌دهند.
- برنامه‌های روزانه‌ی بسیاری را برای خود تعیین می‌کند و نمی‌تواند کوچکترین تغییری در آن ایجاد کند.
- هماهنگی ندارد یا الگوهای حرکتی عجیبی دارد، الگوهایی مثل دست و پا چلفتی بودن یا راه رفتن روی نوک انگشت یا زبان بدن عجیب و اغراق آمیز.
- درگیر جزئیات یک شی مثل چرخ در حال چرخیدن یا ماشین اسباب بازی می‌شود اما هدف یا کارکرد کلی آن را نمی‌داند.
- نسبت به نور، صدا یا لمس کردن حساس است در عین حال نسبت به درد یا دما بی‌تفاوت است.
- روی یک شی یا فعالیت با تمرکز عجیب و بسیار زیادی قفل می‌شود.
- ترجیحات غذایی خاصی دارد، مثلا فقط چند غذا را بیشتر نمی‌خورد یا از خوردن غذاهایی که بافت خاصی دارند اجتناب می‌کند.
کودکانی که مبتلا به اوتیسم هستند وقتی بزرگ می‌شوند رفتارهایشان تعدیل می‌شوند و بیشتر با محیط اطرافشان ارتباط برقرار می‌کنند. برخی از کودکان که شدت اوتیسم آن‌ها کم است در نهایت می‌توانند زندگی نرمال یا نزدیک به نرمالی برای خود داشته باشند. اما برخی دیگر ممکن است مشکلات اجتماعی یا کلامی را حفظ کنند و در سنین نوجوانی مشکلات عاطفی و رفتاری بیشتری پیدا کنند.
چه زمانی نیاز به مراجعه به دکتر وجود دارد؟
نوزادان روند رشد خاص خود را دارند و این روند ممکن است با زمان‌هایی که در کتاب‌های فرزندپروری بیان شده یکسان نباشد. اما کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم اغلب نشانه‌هایی از تاخیر در رشد تا قبل از 2 سالگی نشان می‌دهند.
اگر نسبت به روند رشد کودک خود نگران هستید و احساس می‌کنید کودکتان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است بهتر است با دکتر مشورت کنید. علائم این اختلال با برخی اختلالات دیگر همپوشانی دارد.
نشانه‌های اختلال طیف اوتیسم معمولا در سال‌های اولیه رشد کودک ظاهر می‌شود و آن هم زمانی است که کودک در مهارت‌های کلامی یا تعاملات اجتماعی مشکل دارد. دکتر ممکن است به شما پیشنهاد دهد، تست‌هایی برای بررسی تاخیر مهارت‌های شناختی، کلامی و اجتماعی کودک خود انجام دهید. البته این تست‌ها در صورتی تجویز می‌شود که:
- تا 6 ماهگی با لبخند یا شادی واکنش نشان نمی‌داد
- تا 9 ماهگی نمی‌تواند صداها یا حالت چهره را تقلید کند
- تا 12 ماهگی غان و غون نمیکند
- تا 14 ماهگی حالت خاصی به خود نمی‌گیرد، مثلا دست تکان نمی‌دهد یا به چیزی اشاره نمیکند
- تا 16 ماهگی یک کلمه هم حرف نمی‌زند
- تا 24 ماهگی عبارت‌های دو کلمه‌ای نمی‌گوید
- از دست دادن مهارت‌های کلامی یا مهارت‌های اجتماعی در هر سنی
دلایل بروز اختلال طیف اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم تنها یک دلیل ندارد. همانطور که پیشتر گفته شد، پیچیدگی‌های این اختلال و شدت سختی و آسانی آن متفاوت است بنابراین به دلایل مختلف میتواند ایجاد شود. هم ژنتیک و هم محیط اطراف میتواند نقش مهمی در این مسئله بازی کند.
- ژنتیک: چند ژن مختلف میتواند منجر به بروز اختلال طیف اوتیسم شود. در برخی از کودکان اختلال طیف اوتیسم میتواند همراه با اختلال ژنتیکی دیگری مثل سندروم رت و سندروم ایکس شکننده باشد. در سایر کودکان، تغییرات ژنتیکی ریسک اختلال طیف اوتیسم را افزایش می‌دهد. با این وجود سایر ژن‌ها می‌توانند روی رشد مغز و نحوه‌ی ارتباط سلول‌های مغز تاثیر بگذارند یا درجه سختی علائم را مشخص کنند. برخی از این جهش‌های ژنتیکی ممکن است ارثی باشد اما اغلب ناگهانی اتفاق می‌افتد.
- عوامل محیطی: محققان به تازگی دریافته‌اند که آیا عواملی مثل عفونت‌ها، مصارف و اختلالات دارویی زمان حاملگی یا آلودگی هوا روی ابتلا به اختلال طیف اوتیسم تاثیر دارد.
ارتباطی بین واکسن و اختلال طیف اوتیسم نیست
یکی از مهم‌ترین مناقشاتی که در مراکز تحقیقاتی اوتیسم مطرح است این است که آیا ارتباطی میان این اختلال و واکسن‌های دوران کودک وجود دارد یا نه؟ با وجود تحقیقات گسترده، هیچ ارتباط موثقی میان اوتیسم و گونه‌های مختلف واکسن در کودکان نیتس. در واقع با بررسی تحقیقی که منجر به بروز این مناقشه طی سال‌های قبل شده بود مشخص شد که این تحقیق خوب طراحی نشده و روش تحقیقاتی آن زیر سوال رفته است.
پرهیز از واکسینه کردن کودکتان میتواند در نهایت خطرهای جبران ناپذیری داشته باشد.
عوامل پرخطر
تعداد کودکانی که مبتلا به اختلال طیف اوتیسم می‌شوند این روزها رو به افزایش است. مشخص نیست که این افزایش ناشی از تشخیص بهتر و گزارش موارد ابتلا است یا واقعا تعداد کودکان مبتلا رو به افزایش است.
اختلال طیف اوتیسم در کودکان از همه‌ی نژادها و ملیت‌ها اتفاق می‌افتد اما برخی از موارد ممکن است جز عوامل پرخطر باشد.
- جنسیت کودک شما: احتمال ابتلای پسران به اوتیسم نسبت به دختران بیشتر است.
- سابقه خانوادگی: خانواده‌هایی که یک کودک مبتلا به اوتیسم دارند احتمال این که فرزند دیگرشان هم مبتلا شود زیاد است. همچنین کودکانی که والدین یا یکی از اعضای فامیلشان مبتلا به اوتیسم است احتمالا سویه‌هایی از اوتیسم را در خود نشان خواهند داد.
- سایر اختلالات: کودکانی که درگیر وضعیت پزشکی خاصی هستند امکان ابتلایشان به اوتیسم بیشتر است. برای مثال کودکانی که سندروم ایکس شکننده دارند، کودکانی که سندروم رت دارند.
- تولد زودهنگام نوزاد: نوزادانی که قبل از 26 هفته به دنیا می‌آیند احتمال بیشتری برای ابتلا به اختلال طیف اوتیسم دارند.
- سن والدین: به نظر می‌رسد ارتباطی میان ابتلای کودکان به اوتیسم و سن بالای والدین وجود دارد. اما برای اثبات این مسئله لازم است تحقیقات وسیع‌تری انجام شود.
مشکلات ناشی از ابتلا به اوتیسم
از جمله مشکلاتی که می‌توان برای افرادی که درگیر این اختلال هستند بر شمرد:
- مشکلاتی در مدرسه و یادگیری موفق
- مشکلاتی در زمان کارمندی
- ناتوانی در زندگی مستقل
- انزوای اجتماعی
- استرس در خانواده
- قربانی شدن و مورد قلدری قرار گرفتن
راه‌های جلوگیری از ابتلا به اوتیسم
راهی برای جلوگیری از ابتلا به اوتیسم وجود ندارد. اما راه‌هایی برای کنترل و درمان آن هست. تشخیص به موقع و زودهنگام و انجام درمان، موثرترین راه برای بهبود رفتار، مهارت‌ها و رشد کلامی کودک است. هر چند که شروع فرآیند درمان در هر سنی کمک کننده است. هر چند که علائم هیچ موقع به طور کامل از بین نمی‌رود اما کودکان یاد می‌گیرند که با وجود ابتلا به اوتیسم عملکرد خوبی داشته باشند.
معرفی چند کتاب با موضوع اوتیسم در کودکان
1. برادرم اوتیسم دارد – مجموعه بیا درباره‌اش حرف بزنیم
کتاب برادرم اوتیسم دارد داستانی درباره آشنایی با بچه‌های دارای اوتیسم است. این کتاب به کودکان کمک می‌کند تا با تفاوت‌های رفتاری افراد دارای اوتیسم بیشتر آشنا شوند، آن‌ها را بپذیرند و درک کنند که این کودکان نیز استعدادهای خاص خود را دارند.
2. حس‌های کوچولو
مجموعه کتاب‌های «حس کوچولو» به دنیای کودکانی می‌پردازد که گاه به دلیل محیط اطرافشان درگیر نگرانی و اضطراب می‌شوند. عناوین منتشر شده از این مجموعه به شرح زیر هستند:
- نه! نمی‌خوام! (جلد 1)
- ساحل خیلی شلوغه! (جلد 2)
- قرار بود هوا آفتابی باشد! (جلد 3)
- من هم می‌توانم بازی کنم؟ (جلد 4)
3. گردبادهای مغز من
قهرمان گردبادهای مغز من مبتلا به نورودایورجنت است؛ یعنی با ناتوانی‌های رشدی مانند خوانش پریشی، اختلال کم توجهی و اختلالات وسواس فکری و عملی زندگی می‌کند. به نظر می‌رسد اوضاع چندان خوب نیست؛ اما اجازه دهید به جای این کلمات، ما هم مانند کت پاتریک، نویسنده‌ی داستان کلماتی مثبت مثل درخشان، خلاق، شوخ، کنجکاو و مبتکر را برای توصیف این گونه افراد به کار ببریم. بی‌شک خواندن این رمان جذاب به ما کمک می‌کند تفاوت‌های فردی انسان‌ها را راحت‌تر بپذیریم.
